شرح انسا ن کامل

به طور طبیعی هر انسانی تا هنگامی که در نشئه ی ماده زندگی می کند ، احکام عالم ماده بر دیگر عوالم مافوقِ طولیِ وی، غالب بوده و شخص به وِفْق احکام مادی طبیعی ، بدن عنصری خویش را قوام می بخشد و آن را تدبیر می کند. که عموم مردم تا هنگامی که در نشئه ی طبیعت بابدن عنصری و جسمانی زندگی می کنند از آن برخوردارند. اما نفس آدمی را این مُنّه و استعداد است که در همین نشئه ی طبیعت آنچنان به کمالات عالم عقلی و فوق عقلی برسد که احکام نشئه ی عقلی و فوق عقلی را بر نشئه ی طبیعت حاکِم سازد. در انسان کامل چون احکام نفس قُدسی غالب بر احکام بدن و طبیعت است، بسیاری از اموری که از مرتبه بدن بعید و غیر ممکن می نماید، مِیسور می شود. مثلاً می تواند هزاران کیلومتر را بدون استفاده از آلت مادی بپیماید و یا می تواند به صِرفِ تصوّر کردن ، هر صورت خیالی را در مقام خارج عینیت ببخشد. همه ی این ها به خاطر آن است که تمامی مراتب مادونِ عقل آدمی، به واسطه ی قوّت وجودیِ او ، در تحت تسخیر عقل قرار گرفته و سلطان عقل ، هر فعلی را بدون استفاده از آلات مادی انجام می دهد.
یکی دیگر از احکام مقام عقل این است که به واسطه تجرُّد تامّش زمان و مکان ندارد واحکام دیگر عقل آنکه ، عصمت در ادارک حقایق است.
شرح انسا ن کامل ص316و317